Սամարիում (լատին․՝ Samarium) քիմիական տարր է, որի նշանն է Sm, տարրերի պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության, 3-րդ խմբի տարր։ Հազվագյուտ հողային տարր է՝ լանթանիդ։ Կարգահամարը՝ 62, ատոմական զանգվածը՝ 150,4։ f տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s24p64d104f65s25p66s2, K, L, M թաղանթները լրացված են։
Պատմություն
Սամարիումը հայտնաբերել է (1879) ֆրանսիացի քիմիկոս Պ․ Է․ Լեկոք դը Բուաբոդրանը, ուրալյան սամարսկիա ((Y,Ce,U,Fe)3(Nb,Ta,Ti)5O16) միներալում, որտեղից էլ՝ սամարիում անվանումը։ 1847 թվականին այս միներալը անվանվել է ռուսական լեռնային ինժեներ Վ. Ե. Սամար-Բիխովցի պատվին։ Մաքուր մետաղական սամարիումը ստացվել է 20-րդ դարի սկզբին։
Բնության մեջ
Սամարիումի պարունակությունը երկրակեղևում 7,0 10−4 % է, օվկիանոսի ջրում՝ 1,7×10−6 մգ/լ։ Ուղեկցում է լանթանիդներին՝ մոնացիտ և բաստնեզիտ միներալները պարունակում են 0,7-1,3% սամարիում (Sm2Օ)։
Բնական սամարիումը բաղկացած է 140Sm, 144Sm(3,09% ), 148Sm( 11,27%), 149Sm (13,82%), 150Sm (7․47%), 152Sm (26,63%), 154Sm(22,53%) կայուն և 147Sm (15,07 %, T1/2 = 1,3•1011 տարի) ռադիոակտիվ իզոտոպներից։
Արհեստական ճանապարհով ստացվել են 141-157 զանգվածի թվերով սամարիումի տասը ռադիոակտիվ իզոտոպները, որոնցից կարևոր են 146Sm (α, T1/2= =5•1011 տարի) և 151Sm (β, T1/2 = 93 տարի)։
Միացություններ
Բանաձև
Գույն
սիմետրիա
Ծավալային խումբ
Ոչ
Փերսոնի սիմվոլ
a (pm)
b (pm)
c (pm)
Z
խտություն, գ/սմ3
Sm
արծաթափայլ
Եռանկյուն
R3m
166
hR9
362.9
362.9
2621.3
9
7.52
Sm
արծաթափայլ
վեցանկյուն
P63/mmc
194
hP4
362
362
1168
4
7.54
Sm
արծաթափայլ
քառանկյուն
I4/mmm
139
tI2
240.2
240.2
423.1
2
20.46
SmO
ոսկեգույն
խորանարդ
Fm3m
225
cF8
494.3
494.3
494.3
4
9.15
Sm2O3
եռանկյուն
P3m1
164
hP5
377.8
377.8
594
1
7.89
Sm2O3
մոնոցիկլիկ
C2/m
12
mS30
1418
362.4
885.5
6
7.76
Sm2O3
խորանարդ
Ia3
206
cI80
1093
1093
1093
16
7.1
SmH2
խորանարդ
Fm3m
225
cF12
537.73
537.73
537.73
4
6.51
SmH3
վեցանկյուն
P3c1
165
hP24
377.1
377.1
667.2
6
Sm2B5
մոխրագույն
մոնոցիկլիկ
P21/c
14
mP28
717.9
718
720.5
4
6.49
SmB2
վեցանկյուն
P6/mmm
191
hP3
331
331
401.9
1
7.49
SmB4
քառանկյուն
P4/mbm
127
tP20
717.9
717.9
406.7
4
6.14
SmB6
խորանարդ
Pm3m
221
cP7
413.4
413.4
413.4
1
5.06
SmB66
խորանարդ
Fm3c
226
cF1936
2348.7
2348.7
2348.7
24
2.66
Sm2C3
խորանարդ
I43d
220
cI40
839.89
839.89
839.89
8
7.55
SmC2
քառանկյուն
I4/mmm
139
tI6
377
377
633.1
2
6.44
SmF2
մանուշակագույն
խորանարդ
Fm3m
225
cF12
587.1
587.1
587.1
4
6.18
SmF3
սպիտակ
օրթոռոմբիկ
Pnma
62
oP16
667.22
705.85
440.43
4
6.64
SmCl2
դարչնագույն
օրթոռոմբիկ
Pnma
62
oP12
756.28
450.77
901.09
4
4.79
SmCl3
դեղին
վեցանկյուն
P63/m
176
hP8
737.33
737.33
416.84
2
4.35
SmBr2
դարչնագույն
օրթոռոմբիկ
Pnma
62
oP12
797.7
475.4
950.6
4
5.72
SmBr3
դեղին օրթոռոմբիկ
orthorhombic
Cmcm
63
oS16
404
1265
908
2
5.58
SmI2
կանաչ
մոնոցիկիլի
P21/c
14
mP12
SmI3
նարնջագույն
եռանկյուն
R3
63
hR24
749
749
2080
6
5.24
SmN
խորանարդ
Fm3m
225
cF8
357
357
357
4
8.48
SmP
խորանարդ
Fm3m
225
cF8
576
576
576
4
6.3
SmAs
խորանարդ
Fm3m
225
cF8
591.5
591.5
591.5
4
7.23
Ստացում
Մետաղական սամարիումը ստանում են օքսիդը լանթանով վերականգնելով։
Գներ
1 կգ մաքուր՝ 99-99,9 %, սամարիումի գինը կազմում է մոտ 50-60 դոլլար։
2014 թվականին 25 գրամ մաքուր՝ 99,9 %, սամարիումը հնարավոր է եղել գնել 75 եվրոյով։
Ֆիզիկական հատկություններ
Սպիտակ արծաթափայլ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1072 °C, եռմանը՝ 1800 °C, խտությունը՝ 7536 կգ/մ3։ Քիմիապես ակտիվ է, օդում պատվում է օքսիդի մոխրագույն շերտով։ Միացություններում ցուցաբերում է +3, հազվադեպ՝ +2 օքսիդացման աստիճաններ։
Քիմիական հատկություններ
Օդում այրվում է՝ առաջացնելով սամարիումի (III) օքսիդը։ Sm2O3-ը և համապատասխան հիդրօքսիդը՝ Sm(OH)3 ջրում չեն լուծվում։
300-400 °C-ում սամարիումը միանում է ջրածնի, 1100 °C-ում՝ ազոտի հետ, առաջացնելով հիդրիդ՝ SmH2 և նիտրիդ՝ SmN։
↑Химическая энциклопедия: в 5-ти тт. / Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.). — Москва: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — С. 289. — 639 с. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
↑J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
↑Shi, N; Fort, D (1985). «Preparation of samarium in the double վեցանկյուն close packed form». Journal of the Less Common Metals. 113 (2): 21. doi:10.1016/0022-5088(85)90294-2.
↑Gouteron, J; Michel, D.; Lejus, A.M.; Zarembowitch, J. (1981). «Raman spectra of lanthanide sesquioxide single crystals: Correlation between A and B-type structures». Journal of Solid State Chemistry. 38 (3): 288. Bibcode:1981JSSCh..38..288G. doi:10.1016/0022-4596(81)90058-X.
↑Taylor D. (1984). Br. Ceram. Trans. J. 83: 92–98.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ untitled periodical (link)
↑Dolukhanyan, S (1997). «Synthesis of novel compounds by hydrogen combustion». Journal of Alloys and Compounds. 253–254: 10. doi:10.1016/S0925-8388(96)03071-X.
↑Zavalii, L. V.; Kuz'ma, Yu. B.; Mikhalenko, S. I. (1990). «Sm2B5 boride and its structure». Soviet Powder Metallurgy and Metal Ceramics. 29 (6): 471. doi:10.1007/BF00795346.
↑Cannon, J; Cannon, D; Tracyhall, H (1977). «High pressure syntheses of SmB2 and GdB12». Journal of the Less Common Metals. 56: 83. doi:10.1016/0022-5088(77)90221-1.
↑Etourneau, J; Mercurio, J; Berrada, A; Hagenmuller, P; Georges, R; Bourezg, R; Gianduzzo, J (1979). «The magnetic and electrical properties of some rare earth tetraborides». Journal of the Less Common Metals. 67 (2): 531. doi:10.1016/0022-5088(79)90038-9.
↑Solovyev, G. I.; Spear, K. E. (1972). «Phase Behavior in the Sm-B System». Journal of the American Ceramic Society. 55 (9): 475. doi:10.1111/j.1151-2916.1972.tb11344.x.
↑Schwetz, K; Ettmayer, P; Kieffer, R; Lipp, A (1972). «Über die Hektoboridphasen der Lanthaniden und Aktiniden». Journal of the Less Common Metals. 26: 99. doi:10.1016/0022-5088(72)90012-4.
↑ 17,017,1Spedding, F. H.; Gschneidner, K.; Daane, A. H. (1958). «The Crystal Structures of Some of the Rare Earth Carbides». Journal of the American Chemical Society. 80 (17): 4499. doi:10.1021/ja01550a017.
↑Meyer, G; Schleid, T (1986). «The metallothermic reduction of several rare-earth trichlorides with lithium and sodium». Journal of the Less Common Metals. 116: 187. doi:10.1016/0022-5088(86)90228-6.
↑Zachariasen, W. H. (1948). «Crystal chemical studies of the 5f-series of elements. I. New structure types». Acta Crystallographica. 1 (5): 265. doi:10.1107/S0365110X48000703.
↑Asprey, L. B.; Keenan, T. K.; Kruse, F. H. (1964). «Preparation and Crystal Data for Lanthanide and Actinide Triiodides». Inorganic Chemistry. 3 (8): 1137. doi:10.1021/ic50018a015.
↑Brown, R; Clark, N.J. (1974). «Composition limits and vaporization behaviour of rare earth nitrides». Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 36 (11): 2507. doi:10.1016/0022-1902(74)80462-8.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։