Wiki90

 Wiki90.com

Wiki90: Encyklopedia stylu lat 90. w Internecie

Zanurz się w Wiki90, encyklopedii internetowej, która oddaje ducha lat 90. Dzięki projektowi nawiązującemu do początków Internetu i bogatemu repozytorium wiedzy, Wiki90 jest Twoim portalem do nostalgii i nauki. Odkrywaj i przeżywaj kultowe momenty z niezapomnianej epoki online!

Franciszek Dionizy Kniaźnin

W tym artykule szczegółowo zbadamy temat Franciszek Dionizy Kniaźnin, odnosząc się do jego różnych aspektów, znaczenia w dzisiejszym społeczeństwie i znaczenia w historii. Zbadamy jego wpływ w różnych obszarach, od polityki i ekonomii po kulturę i technologię. Franciszek Dionizy Kniaźnin to motyw, który nie tylko pozwala nam lepiej zrozumieć otaczający nas świat, ale także zaprasza do refleksji nad naszą w nim rolą i kwestionowania naszych przekonań i przekonań. Poprzez wyczerpującą analizę staramy się rzucić światło na temat, który jest nie tylko przedmiotem zainteresowania akademickiego, ale może również mieć głębokie konsekwencje dla naszego codziennego życia.

Franciszek Dionizy Kniaźnin
Franciszek Borgiasz Dionizy Kniaźnin
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 października 1750
Witebsk

Data i miejsce śmierci

25 sierpnia 1807
Końskowola

Miejsce spoczynku

cmentarz przykościelny w Końskowoli

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Grobowiec Kniaźnina w Końskowoli

Franciszek Borgiasz Dionizy Kniaźnin, inna forma nazwiska Kniażnin, krypt.: F.D.K.; F.K. (ur. 4 października 1750 w Witebsku, zm. 25 sierpnia 1807 w Końskowoli) – poeta, dramatopisarz i tłumacz polskiego oświecenia. Pisał wiersze patriotyczne, religijne, ody, sielanki, erotyki, bajki i dramaty.

Życiorys

Franciszek Dionizy Kniaźnin na portrecie z roku 1795

Przyszedł na świat pomiędzy 1 a 8 października roku 1750, w rodzinie spolszczonej szlachty białoruskiej spod Smoleńska, jako syn Leona Ignacego i Anastazji. Kształcił się w kolegium jezuitów w Witebsku (do retoryki włącznie). 15 sierpnia roku 1764 wstąpił do zakonu jezuitów i studiował w seminariach zakonnych w Połocku (nowicjat 1764/1765), Nieświeżu (nowicjat 1765/1766, studia: filozofia 1767/1768 – 1769/1770) i Słucku (studia: retoryka 1766/1767). Od 1770 roku pracował jako nauczyciel w kolegium warszawskim (ucząc kolejno w infimie majoris, gramatyce i syntaksie), a po kasacie zakonu jezuitów w 1773 przeszedł (ze względu na brak ślubów ostatecznych, studiów teologicznych i święceń kapłańskich) do stanu świeckiego i został sekretarzem Adama Kazimierza Czartoryskiego. Wkrótce potem towarzyszył Czartoryskiemu w podróżach po kraju i do kurortu Karlsbad. W XVIII wieku był członkiem loży masońskiej Świątyni Izis. Od 1781 do 1783 roku pracował w bibliotece Załuskich, następnie przebywał na dworze Czartoryskich w Puławach. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku stan zdrowia psychicznego Kniaźnina zaczął się pogarszać, dlatego wycofał się z życia towarzyskiego i osiadł w spokojniejszej Końskowoli, gdzie opiekę nad nim roztoczył ksiądz Franciszek Zabłocki. Zmarł tamże w 1807 roku. Na cmentarzu przykościelnym w Końskowoli zachował się poświęcony mu pomnik nagrobny.

Twórczość

Franciszek Kniaźnin zadebiutował w 1776 roku tomem Bajek. Kolejne dzieła to wydane w 1779 2 tomy Erotyków. Twórczość tego okresu zbliżona była do tendencji rokokowych, jednak nie brak było też utworów refleksyjnych odrzucających ograniczenia zarówno rokoka, jak i klasycyzmu. Pod wpływem znajomości z Franciszkiem Karpińskim twórczość Kniaźnina w latach 1781–1783 zbliżyła się do sentymentalizmu. W czasie gdy przebywał w Puławach pisał głównie dworskie dramaty oraz ody refleksyjne i dotyczące wydarzeń publicznych. W latach 1787–1788 wydano w trzech tomach kompletny zbiór jego Poezji, a od 1794 do 1796 roku Franciszek Kniaźnin tworzył rękopis zawierający wszystkie jego utwory.

Ważniejsze dzieła

  1. Bajki, Warszawa 1776; wyd. następne: zobacz poz. 17, t. 3; Wydania zbiorowe poz. 2-4; wyd. Z. Łempicka, wstęp J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1947 (wyd. rozszerzone bajkami późniejszymi); Wydania zbiorowe poz. 5 (wybór); przekł. rosyjski (1963)
  2. Do Ignacego Bykowskiego, powst. około roku 1778, z rękopisu pamiętnika: Życie Ignacego Bykowskiego... przez niego samego napisane w r. 1806, wyd. J.G. Styczyński, Pamiętnik Warszawski t. 14 (1819), s. 93–96; wyd. następne: z rękopisu wyd. W. Borowy, Pamiętnik Literacki rocznik 37 (1947), s. 266–267 i Wydania zbiorowe poz. 5; wyd. T. Mikulski, Pamiętnik Literacki rocznik 41 (1950), s. 1058–1059, przedr. w: Ze studiów nad Oświeceniem, Warszawa 1956
  3. Do wąsów, red. 1 powst. 1779, wyd. zobacz poz. 4, t. 2, s. 295–296; red. 2 powst. 1782, wyd. zobacz poz. 7, s. 145–146; wyd. T. Mikulski: Z korespondencji Kniaźnina, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951), zeszyt 3/4, s. 976–977 i odb., przedr. w: Ze studiów nad Oświeceniem, Warszawa 1956; red. 3 powst. około roku 1783, wyd. osobne Warszawa (1783); red. 4 powst. 1787; wyd. zobacz poz. 17, t. 1, s. 84–85; wyd. osobne (Warszawa 1788); red. 5 powst. około roku 1796, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 1, s. 11; tekst w 5 wariantach wyd. T. Mikulski: Nad tekstami Kniaźnina. I, Wrocław 1947 Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria A nr 3 (tamteż bardziej szczegółowa bibliografia wydań), przedr. w: W kręgu oświeconych, Warszawa 1960; Zobacz też: Wydania zbiorowe poz. 2-5
  4. Erotyki tom 1, tom 2, Warszawa 1779 (tu m.in.: red. 1, poz. 3); stąd też ponad 20 utworów wyd. w poz. 7; kolejne 12 w poz. 17 i Wydania zbiorowe poz. 2-4; większy wybór w Wydaniach zbiorowych poz. 5; autograf Erotyków z przekreśleniami i poprawkami różniącymi się od tekstu drukowanego, znajdował się w Zbiorach Branickich z Suchej, sygn. 309
  5. Carmina, Warszawa 1781 (tu m.in.: Przekłady poz. 4-5); przekł. rosyjski (1963)
  6. Żale Orfeusza nad Eurydyką, powst. w latach 1780–1781; wyd. zobacz poz. 7; poz. 17, t. 2, s. 219–255; wyd. następne zobacz: Wydania zbiorowe poz. 2-4
  7. Wiersze, Warszawa 1783 (tu m.in. wydano red. 2, poz. 3, ponad 20 utworów poz. 4, poz. 6); stąd też 15 utworów wyd. w poz. 17 i Wydania zbiorowe poz. 2-4; w Wydaniach zbiorowych poz. 5 wybór 4 utworów; egz. unikatowy: Biblioteka Czartoryskich
  8. Balon, czyli wieczory puławskie. Poema w 10 pieśniach, powst. około roku 1784, wyd. zobacz poz. 17, t. 2, s. 49–152; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4
  9. Gala – Wielka, czyli przydatek do Balonu. Dwie pieśni, powst. około roku 1784, wyd. zobacz poz. 17, t. 2, s. 153–172; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4
  10. Na regiment J.W. Potockiego wwdy ruskiego i 24 sztuk armat Rzplitej na sejmie grodzieńskim 1784 r. dany, brak miejsca wydania 1784
  11. Troiste wesele. Sielanka we 2 aktach, powst. w latach 1783–1785, wyd. zobacz poz. 17, t. 3, s. 169–230; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2; (przeróbka pt. Trzy gody, zobacz poz. 20)
  12. Matka do córki. O cnocie, powst. w latach 1784–1785, wyd. zobacz poz. 17, t. 3, s. 151–168; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4, fragm. autografu Ossolineum, sygn. 4962/II, s. 217–228
  13. Rozmaryn. Poema liryczne. Trzy pieśni, powst. w latach 1784–1785, wyd. zobacz poz. 17, t. 3, s. 1–60; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4
  14. Matka Spartanka. Opera we 3 aktach, red. 1 powst. 1786, wyst. Puławy 15 czerwca 1786; red. 2 powst. 1787, wyd. zobacz poz. 17, t. 2, s. 1–48; red. 3 powst. w latach 1794–1796, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 1, s. 3–68; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4, 6 (muzyka: W. Lessel)
  15. Cyganie. Opera we 3 aktach, wyst. Siedlce 1786, wyd. zobacz poz. 17, t. 2, s. 173–242; red. 2 powst. w latach 1794–1796, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 1, s. 55–69; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4, 6; (muzyka: M. Kazimierz Ogiński; F. Lessel – 1815, fragm.; F. Mirecki – 1822)
  16. Anakreon. Krotofila we 3 aktach. Na imieniny kżny Izabeli Czartoryskiej, powst. 1787, z rękopisu wyd. F.S. Dmochowski, zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 3; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 4; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 2, s. 89–96
  17. Poezje. Edycja zupełna t. 1-3, Warszawa 1787-1788, wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4 i 5 (tu wybór); zawartość t. 1 (1787): Ody, czyli liryków 4 ks., poz. 3; t. 2 (1787): poz. 8-9, 14-15, drobne wiersze; t. 3 (1788): poz. 11-13, Bajki i opowieści (księgi 1-3, m.in. z poz. 1), Idylle; wydanie to nie objęło w zasadzie Erotyków (zobacz poz. 4) i większości Wierszy (zobacz poz. 7); przekł. czeski (1797); przekł. niemiecki (1788)
  18. Marynki. Krotofila w 1 akcie, powst. w latach 1790–1791, z rękopisu wyd. F.S. Dmochowski, zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 4; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 4, 6; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 2, s. 35–54
  19. Do Jaśnie Oświeconego Księcia IMci Wirtemberskiego. Na obóz pod Gołębiem (Warszawa 1791), wyd. 2: Do J.O. Książęcia Jegomości Ludwika Wirtemberskiego gen. lejt. dyw. małopol. Na obóz pod Gołębiem (Warszawa 1791)
  20. Trzy gody. Sielanka w 5 aktach, powst. w latach 1790–1792, z rękopisu wyd. F.S. Dmochowski, zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 5; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 4, 6; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 2, s. 97–115 (rozszerzona wersja Troistego wesela, zobacz poz. 11)
  21. Zosiny. Sielanka w 1 akcie, powst. w latach 1791–1792, z rękopisu wyd. F.S. Dmochowski, zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 5; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 4, 6; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 2, s. 123–128
  22. Hejnał na dzień Trzeci Maja 1792, brak miejsca wydania (1792), wyd. następne: z pierwodruku wyd. W. Borowy: Kniaźnianiana, Pamiętnik Literacki rocznik 37 (1947), s. 260–265; C. Hernas: Hejnały polskie. Studium z historii poezji melicznej, Wrocław 1961 Studia Staropolskie nr 9, s. 233–239
  23. Hektor. Tragedia w 5 aktach, powst. w latach 1792–1793, z rękopisu wyd. F.S. Dmochowski, zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 4; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 4; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223, t. 2, cz. 1, s. 12–35
  24. Poezje... ręką własną pisane t. 1-2, powst. w latach 1794–1796; autograf: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2223 (zawartość: prawie wszystkie utwory, zebrane i przeredagowane przez Kniaźnina pod koniec życia; t. 1, cz. 1: liryki i wiersze różne; cz. 2: poematy i bajki; t. 2, cz. 1: utwory dramatyczne; cz. 2: pieśni Anakreona, krotofile i sielanki sceniczne, przekł. łacińskie, pieśni Osjana).

Drobne utwory ogłaszano w książkach i czasopismach: S. Konarski: Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778 (tu: Na śmierć Stanisława Konarskiego); Zabawy Przyjemne i Pożyteczne (1773, t. 8, s. 357–360; 1774, t. 10, s. 319–323, 374-380, 413-414; 1775, t. 11, s. 310, t. 12, s. 25–31; 1776, t. 13, s. 10–12; 1777, t. 15, s. 3–33, 152-164, 208-210, t. 16, s. 180–188).

Pośmiertnie kilkanaście wierszy z rękopisów ogłoszono m.in.: Pamiętnik Warszawski (1817-1819, 1822-1823); Motyl 1828, t. 1, s. 144 (Do dzieci); H. Skimborowicz, Przegląd Naukowy 1842, nr 3-4; W. Jankowski, Pamiętnik Literacki rocznik 3, 1904 (Oda do Tadeusza Kościuszki); K. Badecki, Przewodnik Naukowy i Literacki 1909, s. 88–96; W. Borowy, Pamiętnik Literacki rocznik 37, 1947 (Oda do Stanisława Trembeckiego i in.); T. Mikulski, Pamiętnik Literacki rocznik 39 (1950), rocznik 41 (1950) zeszyt 3/4 (kilka wierszy).

Wiele wierszy przedrukowały różne antologie i wypisy, m.in.: W. Włoch w: Polska elegia patriotyczna w epoce rozbiorów, Kraków 1916 Prace Historyczno-Literackie nr 6; W. Borowy w: Od Kochanowskiego do Staffa, Lwów 1930 i wyd. następne; J. Kott, A. Ważyk w: Wiersze, które lubimy. Antologia, Warszawa 1951; J. Kott w: Poezja polskiego Oświecenia. Antologia, Warszawa 1954, wyd. 2 Warszawa 1956.

Kilka autografów utworów zachowanych zostało ponadto w rękopisach: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 1962; Ossolineum, sygn. 9871/II.

Przekłady

  1. C. Claudianus: Wiersz panegiryczny na konsulat Olibriusza; Feniks, wyd. w: C. Claudian: O porwaniu Prozerpiny, wyd. 3, Warszawa 1772, s. 92, 112
  2. Q.F. Horatius: Pieśni, niektóre wyd. w: Pieśni wszystkie Horacjusza przekładania różnych, Warszawa 1773; księgi 1-4 w Wydaniach zbiorowych poz. 3 t. 7, poz. 4 t. 4
  3. S. Konarski: (Kilka wierszy), w S. Konarski: Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778
  4. J. Kochanowski: Treny, przekł. łaciński wyd. w: Carmina, jak wyżej Ważniejsze dzieła poz. 5
  5. J. Kochanowski: Muza, przekł. łaciński wyd.jak wyżej, Ważniejsze dzieła poz. 5
  6. Anakreon: Pieśni, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 3; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 4 i 5 (tu wybór)
  7. P.A. Metastasio: Temistokles. Tragedia w 5 aktach, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 4; rękopis z XVIII w. w Archiwum Historycznym w Wilnie (zbiór nr 739; Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk, rej. 14, nr 147)
  8. J. Macpherson: Pieśni Osjana; Pienia selmskie, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 5-6; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe t. 4.

Drobne przekłady łacińskie z Biona, Musaiosa, C. Montesquieu, A. Kossakowskiego, A. Naruszewicza – zobacz Ważniejsze dzieła poz. 5; drobne przekłady polskie z Teokryta, P.A. Metastasia, S. Gessnera i J.B.L. Gresseta – zobacz Wydania zbiorowe poz. 3, t. 2; przekłady z J. Owena, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1773, t. 8, cz. 2, s. 361–370.

Wydania zbiorowe

  1. Poezje. Edycja zupełna t. 1-3, Warszawa 1787-1788; zobacz Ważniejsze dzieła poz. 17
  2. Poezje... Edycja zupełna podług wydania z r. 1787 i 1788 t. 1-3, Wilno 1820 (zawartość: jak wyżej, Ważniejsze dzieła poz. 17)
  3. Dzieła, wyd. F.S. Dmochowski, t. 1-7, Warszawa 1828-1829 Biblioteka Narodowa oddz. I-III; zawartość t. 1: Liryki. księgi 1-4 (według wyd. z roku 1787); t. 2: Balon, Gala-Wielka, Rozmaryn, Matka do córki, Idylle, Wiersze różne; t. 3: Bajki i powieści (księgi 1-4), Żale Orfeusza nad Eurydyką, Pieśni Anakreona (księgi 1-4), Anakreon; t. 4: Matka Spartanka, Temistokles, Hektor, Marynki; t. 5: Cyganie, Trzy gody, Zosiny, Pieśni Osjana (cz. 1); t. 6: Pieśni Osjana (cz. 2), Pienia selmskie; t. 7: Pieśni Horacjusza (księgi 1-4); Ody z pośmiertnych rękopisów wyjęte. Wydawca korzystał z rękopisu Biblioteki Czartoryskich, sygn. 2223 (por. Ważniejsze dzieła poz. 24); wyd. cenzurowane; niektóre wiersze zostały pominięte lub skrócone
  4. Dzieła t. 1-6, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1837 Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich nr 32-37 (zawartość: jak wyżej poz. 3, ale w innym ułożeniu tomów)
  5. Wybór poezji, oprac. W. Borowy, Wrocław (1948) Biblioteka Narodowa seria I, nr 129
  6. Utwory dramatyczne (wybór), oprac. A. Jendrysik, Warszawa 1958 Teatr Polskiego Oświecenia (zawrtość: Matka Spartanka, Cyganie, Trzy gody, Marynki, Zosiny).

Listy

  1. Do S. Kłokockiego 2 listy – dat. 25 listopada 1782 z Warszawy, 23 kwietnia 1786 z Puław; do S.K. Potockiego z 4 marca 1787 z Puław; z rękopisów Archiwum Głównego Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie) wyd. T. Mikulski: Z korespondencji Kniaźnina, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951), zeszyt 3/4 i odb.; przedr. Listy Kniaźnina w: Ze studiów nad Oświeceniem, Warszawa 1956
  2. Do L. Kropińskiego, dat. 5 lutego 1793 z Puław; z autografu Ossolineum, sygn. 4962/II, wyd.: B. Nadolski, Ruch Literacki 1934, nr 1; T. Mikulski, jak wyżej poz. 1
  3. Do J. Przybylskiego, dat. 1 sierpnia 1793 z Puław, z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 148, t. 3, wyd.: L. Kamykowski, Ruch Literacki 1932, nr 3; T. Mikulski, jak wyżej poz. 1.

Przypisy

  1. ↑ Według napisu na nagrobku Kniaźnina – T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 118.
  2. ↑ Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 229.
  3. ↑ P. Pytlak, Tajemnice archiwum parafialnego w Końskowoli, TODK Fara Końskowolska, Końskowola 2009, s. 43.

Bibliografia

  • T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 118–124.
Literatura uzupełniająca (wybrana XVIII-XIX wiek)
  • K.B. Steiner: (Poezje F.D. Kniaźnina, Warszawa 1787-1788, rec.), „Polnische Bibliothek” (Warszawa) 1788, zeszyt 4/5
  • (K. Lach Szyrma): Letters Literary and Political on Poland, Edynburg 1823
  • E. Słowacki: Kniaźnina Żale w: Dzieła t. 3, Wilno 1826
  • (A.J. Czartoryski): Życie Kniaźnina (z manuskryptu pisanego w r. 1817), „Przegląd Poznański” t. 16 (1853)
  • K. Brodziński: O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, „Pamiętnik Warszawski” III-VII 1818 i wyd. następne; oprac. A. Łucki, Kraków (1920) „Biblioteka Narodowa” seria I, nr 10
  • F. Karpiński: Pamiętniki (powst. przed rokiem 1822), wyd. I. Moraczewski, Poznań 1844 i wyd. następne
  • M......: O wystawieniu opery Cyganie... uwagi, „Gazeta Warszawska” 1822 nr 83
  • T.: (Cyganie, rec.), „Gazeta Warszawska” 1822 nr 85
  • K. Brodziński: Literatura polska (powst. w latach 1822–1823), wyd. w: Pisma t. 4, Poznań 1872, s. 370–383
  • K. Tańska (Hoffmanowa): O F.D. Kniaźninie, „Rozrywki dla Dzieci” 1827 t. 8.

Linki zewnętrzne

Enciclo
Wikious
Sapientia
Scientia
Boobota
Anandapedia
Sagapedia
Wikithot