Mezolit (gr. mesos „średni” i lithos „kamień”), środkowa epoka kamienia, epipaleolit – środkowy okres epoki kamienia trwający od około 11000–7000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie i około 8000–4800 p.n.e. na terenach Niżu Środkowoeuropejskiego, stanowiący stopniowe przejście od paleolitu do neolitu i związany z postępującymi przemianami klimatycznymi (schyłek zlodowacenia).

W mezolicie wyróżnia się trzy fazy (okresy) klimatyczne:

• fazę preborealną – stopniowe ocieplenie klimatu po ustąpieniu lodowca, występowanie lasów iglastych
• fazę borealną – znaczne ocieplenie, duży udział lasów liściastych, wzrost wilgotności, poziomu morza, powstanie jezior, bagien i torfowisk,
• fazę atlantycką – ustabilizowanie klimatu, łagodne zmiany pór roku.

Okres ten cechuje przejście z gospodarki łowiecko-zbierackiej do gospodarki wytwarzającej. Moment pojawienia się elementów gospodarki wytwarzającej wyznacza koniec gospodarki łowiecko-zbierackiej. Podstawowe źródła wyżywienia w okresie mezolitu stanowiły zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwo i początkowe rolnictwo, nastąpiło udomowienie owcy i świni. Wynalezione zostały: siekiera, łuk, czółno, rozpoczęto wydobycie krzemienia w kopalniach odkrywkowych (w Polsce – Orońsko), pojawiają się wyroby mikrolityczne, początki plecionkarstwa i tkactwa. Ludność mezolityczna prowadziła jeszcze na ogół koczowniczy tryb życia (okresowe osady otwarte i schronienia skalne).

Mezolit jest najlepiej poznany na terenie Europy, gdzie wydziela się trzy podstawowe zespoły kultur: krąg zachodni (zob.gł. kultura tardenuaska), krąg północny (czasami błędnie utożsamiony z kulturą maglemoską) i północno-wschodni (którego zachodnim odłamem jest kultura kundajska).

Pod koniec mezolitu pojawiają się najwcześniejsze świadectwa przechodzenia do gospodarki wytwórczej na obszarze Bliskiego Wschodu, w rejonie tzw. żyznego półksiężyca (Lewant, góry Taurus, Anatolia, Kurdystan, pn. Mezopotamia, góry Zagros, Chuzestan). Zalążki kształtowania się tej gospodarki wywodzą się z: kultury natufskiej i kultury zarzyjskiej. Tam właśnie znaleziono pierwsze osiedla (m.in. Jerycho, Murajbat, Bajda, Nemrik, Dżarmo, Çayönü Tepesi).

Mezolit jest zjawiskiem regionalnym, związanym ze sposobem adaptacji wczesnych społeczności ludzkich do nowych warunków środowiskowych holocenu^{[potrzebny przypis]}.

Mezolit w Polsce

 Osobny artykuł: Mezolit na ziemiach polskich.

Na ziemiach polskich znaleziska z okresu mezolitu są nieliczne. Wyróżnić można cztery kultury archeologiczne mezolitu na ziemiach polskich: kultura komornicka, kultura janisławicka, kultura kundajska, kultura chojnicko-pieńkowska. W okresie mezolitu na ziemiach polskich wystąpiła mikrolityzacja i geometryzacja kształtów narzędzi czyli tendencja do zmniejszania wielkości ostrych narzędzi i broni krzemiennych. Mikrolityzację zainicjowała lepsza technika delikatnego retuszu, także brak i trudności z dostępem do krzemienia.

Na ziemiach polskich znanych jest kilka pochówków mezolitycznych. Najbardziej znanym jest pochówek z miejscowości Janisławice. Jest to grób mężczyzny w wieku między 30 a 40 rokiem życia bogato wyposażony, zawierający ponad 50 wyrobów kościanych i tyleż wyrobów krzemiennych. Ciało posypano hematytem i ułożono w pozycji siedzącej z wyprostowanymi nogami i plecami opartymi o ścianę jamy grobowej. W rękach mężczyzna trzymał łuk i kołczan ze strzałami, z których zachowały się jedynie groty. Posiadał także naszyjnik z zębów jelenia i wisiorki z kłów dzika. Znane są także pochówki z okolic Giżycka, skromniejsze, z mężczyznami spoczywającymi w pozycji leżącej.

Przypisy

Zobacz hasło mezolit w Wikisłowniku