Wiki90: Encyklopedia stylu lat 90. w Internecie
W tym artykule zbadamy fascynujący świat Koza domowa i odkryjemy wszystkie implikacje, korzyści i wyzwania, jakie stawia przed nami ten temat. Koza domowa to temat, który przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie, wywołując żarliwą debatę i budząc rosnące zainteresowanie jego badaniem i zrozumieniem. Poprzez szczegółową i wyczerpującą analizę zbadamy różne perspektywy i wymiary, które oferuje nam Koza domowa, zapewniając w ten sposób pełną i wzbogacającą wizję tego tematu, który jest dziś tak aktualny. Nie ma znaczenia, czy jesteś ekspertem w danej dziedzinie, czy dopiero zaczynasz ją zgłębiać, ten artykuł dostarczy Ci cennych informacji i nowych perspektyw, które zachęcą Cię do refleksji i głębszego zagłębienia się w Koza domowa.
Capra hircus | |||
Linnaeus, 1758 | |||
Koza domowa, Oeschinen | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
koza domowa | ||
Synonimy | |||
|
Koza domowa (Capra hircus) – ssak z rodziny wołowatych (Bovidae), udomowiona forma dzikich kóz żyjących w Azji około 10–8 tysięcy lat temu. W obrębie gatunku istnieje ponad 300 odrębnych ras. Kozy są jednym z najstarszych udomowionych gatunków i były hodowane dla mleka, mięsa, sierści i skór na całym świecie. Za protoplastów większości ras kóz domowych uważa się kozę bezoarową, markura śruborogiego i koziorożca alpejskiego. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, w 2013 roku na całym świecie żyło ponad miliard kóz.
Badania genetyczne współczesnych kóz ujawniają, że choć zostały one oswojone równolegle w kilku częściach świata, to geny pionierów zmieszały się w całej populacji. Występuje bardzo bliskie pokrewieństwo pomiędzy kozami a owcami, zwierzęta te są trudne do rozróżnienia na pierwszy rzut oka. Najbardziej różniącą je cechą jest podniesiony ogon u kóz. Formą pośrednią pomiędzy między nimi jest rodzaj Ammotragus, reprezentowany przez owcę arui (Ammotragus lervia). Gatunek ten upodabnia do owcy brak brody, do kóz natomiast brak gruczołów przyocznych. Do podobnie blisko spokrewnionych z kozami i owcami zwierząt zaliczyć można występującego w Himalajach nachura, nazywanego niebieską owcą, oraz również żyjącego w Himalajach, a ponadto w południowej części Półwyspu Indyjskiego i południowo-wschodniej części Półwyspu Arabskiego – tara. Badania mitochondrialnego DNA wykazały, że kozy oswojono w regionie Bliskiego Wschodu pokrywającego obecne tereny Turcji i Iraku, potomkowie tej gałęzi rodu dominują aktualnie w Europie i Afryce. Inna rasa kozła została odnaleziona na terenie Indii, w Mongolii i na południowo-wschodniej części Azji. Pochodzi ona od kozy oswojonej około 9000 lat temu na obszarze Pakistanu zwanego Beludżystanem w dolinie Indusu.
Udomowienie kóz miało miejsce ok. 11 tys. lat temu na terenie „żyznego półksiężyca”. Na obszarze dzisiejszego Iranu, Iraku, Turcji i Palestyny istnieją dobrze zachowane znaleziska świadczące, że już w 8–7 tysiącleciu p.n.e. kozy utrzymywano jako zwierzęta udomowione. Wczesne ślady udomowienia kóz w Europie pochodzą z wykopalisk osadnictwa palowego w Szwajcarii, datuje się je na okres z przedziału od 4500–4000 lat p.n.e. Pewniejszymi niż ślady wykopaliskowe są ryty oraz malowidła skalne znalezione w jaskiniach m.in. we Francji i Hiszpanii. W krajach Azji zachodniej 2000 lat p.n.e. kóz używano najczęściej jako zwierząt ofiarnych, stąd także można doszukiwać się korzeni powiedzenia „kozioł ofiarny”, występującego w codziennej mowie. W rozpowszechnieniu kóz w Europie dużą rolę odegrały wędrówki ludów m.in. Celtów oraz Germanów przemieszczających się na zachód i wiodących ze sobą całe stada, które dały początek chowu tych zwierząt w krajach środkowo- i zachodnioeuropejskich.
Zróżnicowane zapotrzebowanie na produkty i surowce oraz czynniki klimatyczne doprowadziły do wyodrębnienia kilku typów użytkowych kóz:
Umaszczenie kóz jest cechą rasową, choć u wielu ras występuje kilka rodzajów umaszczeń. Cechą charakterystyczną podawaną przy opisie umaszczenia jest rodzaj włosa – długi i krótki oraz występujące czasem specyficzne rozmieszczenie włosów długich np. w okolicach zadu, podbrzusza czy przedpiersia.
Dodatkowo wśród umaszczeń może występować tzw. borsucza głowa (po obu stronach ciemno umaszczonej twarzy występują białe strzałki szerokości ok. 2 cm, pyszczek białej barwy)
Głowa:
Szyja:
Tułów:
Nogi:
Ze względu na swoje duże znaczenie użytkowe, dostarczające mleka, mięsa oraz skór, kozy były niezwykle cenione, co znalazło odbicie w wielu starożytnych wierzeniach i kultach. W mitologii greckiej koza Amaltea na Krecie wykarmiła Zeusa, który później z wdzięczności uczynił jej róg „rogiem obfitości”. Tarczę bogini Ateny przedstawiano jako pokrytą kozią skórą. Dionizje, święta które dały początek tragedii greckiej, prowadzone były w przebraniach z kozich skór. Słowo tragedia w dosłownym tłumaczeniu oznacza „pieśń kozła”. Śladów tych zwierząt doszukać się można także w wierzeniach nordyckich, gdzie bóg Thor jeździł zaprzęgiem z dwoma czarnymi kozłami.
Na temat chowu kóz wypowiadało się wielu autorów starożytnych. Wypowiedź Pliniusza Starszego mówi, że dzwoneczki wyrastające u szyi kóz są oznaką szlachetności ich rodzaju, a bezrożność świadczy o wysokiej wydajności mlecznej. Już wtedy mleko tych zwierząt było bardzo cenione.
Koza w hinduizmie stanowi symbol pramaterii (prakryti), stanowiącej substancję odrębną od ducha (purusza). Jako popularne zwierzę jest łączona z boginią Kali.