Wiki90: Encyklopedia stylu lat 90. w Internecie
W dzisiejszym świecie Waluta przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, znaczenie historyczne czy wpływ na polu kultury, Waluta stał się tematem zainteresowania w różnych obszarach. Od momentu powstania do chwili obecnej Waluta pozostawił ślad w życiu ludzi, wywołując debaty, refleksje i badania na temat jego znaczenia i wpływu. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Waluta, analizując jego znaczenie i dzisiejsze implikacje.
Waluta (wł. valuta „wartość” z łac. valere „być silnym, mieć moc”), jednostka monetarna – nazwa pieniądza obowiązującego w danym państwie. Nazwę tę stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym (czyli miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych. Skrótowe oznaczenie waluty (np. GBP), to ustandaryzowany, trzyliterowy kod przyjęty przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO). Dwie pierwsze litery oznaczają kraj, w którym dana waluta obowiązuje (np. GB – Great Britain), a trzecia to zazwyczaj inicjał danej waluty (P – Pound).
Współcześnie w prawie wszystkich państwach świata istnieje tylko jedna podstawowa jednostka monetarna oraz jakaś jednostka mniejsza, zwana zdawkową (najczęściej jest to jedna setna, rzadziej tysięczna, inne stosunki są bardzo rzadkie: np. w Mauretanii i na Madagaskarze jest to jedna piąta, w Wietnamie i w Chińskiej Republice Ludowej – jedna dziesiąta, która potem ponownie dzieli się na dziesięć jednostek drugiego rzędu), a wszystkie banknoty i monety są okrągłymi wielokrotnościami tych jednostek – 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 (czasem występują też półokrągłe – 3, 15, 25) itd. W prawie każdym państwie, gdzie najmniejszą jednostką jest jedna setna, całkowita liczba nominałów będących jednorazowo w obiegu wynosi 15 (np.: 0,01, 0,02, 0,05, 0,10, 0,20, 0,50, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500). W przypadku państw, gdzie waluta ma tylko wartości całkowite lub inflacja wymusza rezygnację z niskich wartości, ten zakres odpowiednio się przesuwa (np.: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10000, 20000, 50000) tak, aby w obiegu zawsze była podana liczba nominałów, chociaż są wyjątki, np.: w Czechach – 12 nominałów, w Polsce – 14 nominałów do czasu wprowadzenia do obiegu banknotu 500 zł. Od 10 lutego 2017 roku w Polsce w obiegu jest 15 nominałów.
Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym (czyli miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych.
O walucie krajowej mówimy, gdy mamy na myśli jednostkę monetarną danego kraju (ale tylko taką, która występuje na rynku międzynarodowym). Walutę zagraniczną rozumiemy natomiast jako zagraniczny środek płatniczy, środki i instrumenty monetarne używane do dokonywania płatności i transferów pieniężnych z jednego obszaru walutowego do drugiego. Do waluty zagranicznej zalicza się zagraniczne monety, banknoty, depozyty w bankach zagranicznych oraz inne zagraniczne płynne, krótkookresowe roszczenia finansowe.
Aby jednostka monetarna danego kraju stała się walutą w obrocie międzynarodowym, musi być wymienialna na inne waluty (zobacz: wymienialność waluty).
O tym jaki jest stosunek wymiany między dwiema walutami (w tym krajowa wobec zagranicznej) informuje kurs walutowy. Waluty są przedmiotem obrotu na rynkach (kursy są więc ustalane w sposób rynkowy). Dla oficjalnych transakcji oraz celów informacyjnych banki centralne ustalają i ogłaszają krajowe kursy wymiany walut (np. EBC, NBP).
Spośród obecnie istniejących walut największe znaczenie mają: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt brytyjski, yuan oraz jen japoński.
Waluty można klasyfikować w różny sposób, jednakże najczęściej dzieli się je ze względu na ich znaczenie w międzynarodowych stosunkach finansowych na:
Unia Europejska | euro • korona duńska • korona szwedzka • korona czeska • forint węgierski • złoty polski • lew bułgarski • lej rumuński |
Europa Zachodnia (pozostałe) | frank szwajcarski • korona norweska • funt szterling • korona islandzka • korona Wysp Owczych • funt manx • funt Jersey • funt Guernsey • funt gibraltarski |
Europa Wschodnia | rubel rosyjski • hrywna ukraińska • rubel białoruski • lej mołdawski • rubel naddniestrzański |
Półwysep Bałkański | denar macedoński • dinar serbski • bośniacka marka transferowa • lek albański • lira turecka |
Zakaukazie | dram armeński • manat azerbejdżański • lari gruziński |
Uwagi | |
San Marino | San Marino należy do strefy euro, dlatego oficjalną walutą jest euro; dodatkowo bite są monety kolekcjonerskie w scudo. |
Joannici | Joannici biją własne monety scudo do celów kolekcjonerskich. |
(Kursywą oznaczono jednostki monetarne państw Unii Europejskiej przed wprowadzeniem euro oraz wcześniejsze waluty innych państw przed ostatnią zmianą, np. przed denominacją). Zobacz też: strefa euro.
Środkowa | afgani afgański • tenge kazachski • som kirgiski • tugrik mongolski • rubel rosyjski • somoni tadżycki • manat turkmeński • sum uzbecki |
Wschodnia | yuan chiński • dolar hongkoński • jen japoński • pataca Makau • won północnokoreański • won południowokoreański • dolar tajwański |
Południowo-Wschodnia | dolar Brunei • riel kambodżański • rupia indonezyjska • kip laotański • ringgit malezyjski • kiat Mjanmy • peso filipińskie • dolar singapurski • bat tajski • dolar amerykański (Timor Wschodni) • đồng wietnamski |
Południowa | taka bengalska • ngultrum bhutański • rupia indyjska • rupia malediwska • rupia nepalska • rupia pakistańska • rupia lankijska |
Zachodnia | dram armeński • manat azerbejdżański • dinar Bahrajnu • funt egipski • lari gruziński • rial irański • dinar iracki • nowy szekel izraelski • dinar jordański • dinar kuwejcki • funt libański • rial omański • rial Kataru • rial saudyjski • funt syryjski • nowa lira turecka • dirham ZEA • rial jemeński |
Niezależne państwa | dolar amerykański (Federacja Mikronezji, Wyspy Marshalla, Palau) • dolar australijski (Australia, Kiribati, Nauru, Tuvalu) • dolar nowozelandzki • dolar Fidżi • kina papuaska • tala samoańska • paʻanga tongijska • vatu vanuatuańskie • dolar Wysp Salomona |
Posiadłości australijskie | dolar australijski (Norfolk, Wyspa Bożego Narodzenia, Wyspy Kokosowe) |
Posiadłość brytyjska | dolar nowozelandzki (Pitcairn) |
Posiadłości francuskie | frank CFP (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna) |
Posiadłości nowozelandzkie | dolar nowozelandzki (Niue, Tokelau, Wyspy Cooka) |
Posiadłości amerykańskie | dolar amerykański (Guam, Mariany Północne, Samoa Amerykańskie) |